بازدید اندره گدار باستان شناس فرانسوی از برج لاجیم

آندره گدار در سال 1933 میلادی به ایران آمده و درباره ابنیه باستانی این کشور مطالبی تهیه و در هشت جلد منتشر کرد و از آن جمله در جلد اول کتاب خود ضمن انتشار عکس گنبد لاجیم و رسگت تحقیقات خود را در چند صفحه بدین شرح منتشر کرد :

در پائیز سا ل 1931 دو زمین شناس سویسی ، آقایان ارنی و با گسدورف که از سفر مطالعاتی در کوهستانهای مازندران بازگشته بودند عکسها و کروکیهائی راکه از بنایی مشهور به امامزاده عبداللّه تهیه کرده بودند در اختیار من گذاشتند 0 این بنا در تزدیکی قریه ای به نام لاجیم قرار دارد 0 عکسها و کروکیهای یاد شده نشان میداد که این بنای ناشناخته برج مقبره ای است نظیر برج رادکان غربی که ظاهرا ً به همان تاریخ تعلق دارد 0  قسمت فوقانی برج مزین به دو کتیبۀ مدور و مطبق اسـت که یکی بخّط کـوفی و دیگری بخّط پهلوی است 0 این عکسها فقط بخشی از متن کتیبه ها را نشان می دادند از این رو برآن شدم که به محل بروم و آنها را کامل کنم 0 در ماه مه سال 1933 بعد از دو کوشش ناموفق به تحقّق این مهم نایل آمدم و توانستم به لاجیم برسم و عکسها و طرحهای ضمیمه این سطور را تهیه کنم 0

لاجیم در سواد کوه و شرق جاده ۀ فیروز کوه به شاهی ( امروزه قائم شهر و در گذشته علی آباد ) قرار دارد0 از زیر آب به لاجیم که در شمال شرقی آن است برای پیاده تقریبا ً شش ساعت راه است 0 محلی است بسیار جذاب ، به نظر می رسد که باید مرتبا ً صعود کرد 0 از گردنه ای مرتفع می گذریم و کمی بعد ناگهان در زیر پای خود ، در اقیانوسی از سبزی و خرّمی با نوعی شبه جزیره روبرو می شویم ْلخت و صعب العبور که از سه طرف برسه آبراهه مشرف است 0 بر قلّۀ این محل برجی زیبـا و تنها ، در کنـار دسته ای از درختان به پاسـداری ایستاده است 0 این برج یـادآور چه واقعۀ تاریخی است ؟ چه چیزی پیش رو داریم ؟ در حقیقت این شبه جـزیـره با پرتگاه های عمیق خود قلعۀ مستحکمی می نماید و پس از معاینۀ محل معلوم می شود که در واقع چنین بوده اسـت هنوز چند خانواده در آ ن جـا سکـونت دارند ولی نـام محل یعنی لاجیم که یادآور هیچ خاطره ای نیست چیزی به اطلاعات ما نمی افزاید 0 میزبان ما ا فلاطون نامیده می شود 0 او یک هیزم شکن  است ، مردی است خشن که داستانهایی جـذاب و عجیب می گوید و بطـوریکه خودم دیدم با خونسردی و تنها با یک تبر به شکار پلنگ می پردازد 0 او از قلعه ای که در آن زندگی می کند هیچ نمی داند ، حتی نمی داند که آنجا یک قلعـه بوده است 0 به عقیـدۀ او برج ، مقبرۀ امـامزاده عبداللّـه است که خدا می داند در چه زمانی می زیسته ،به هر حال آنچه مسلّم است این است که او مرد مقدّسی بوده چرا که پدر بزرگش چنین حکایت کرده است 0 روزی گبرها قصد خراب کردن بنا را کردند و از پایین بنا جایی که هنوز آثار مرمت آن دیده می شود ـ شروع به تخریب کردند 0 نزدیک ظهر برای استراحت به زیر یکی از درختان مجاور رفتند ولی زمین دهان باز کرد و آنها را بلعید ! و بیش از این چیزی نمی دانست 0 با این همه چند سال پیش که سقف بنای امامزاده احتیاج به تعمیرات پیدا کرده بود ، ساکنین محل آجرهای مورد نیاز را از محلی که افلاطون به من نشان داد به دست آوردند 0 در آنجـا ، در لبۀ پرتگـاه خنـدقـی بود با دیواره های کاملا ً عمودی که حاکی از محل وجود یک دیوار قطور بود 0 این دیوار که از آن برای تعمیر بنا هر چه لازم بوده برداشته اند به برج بسیار بزرگ مدوّری متّصل می شده که با توجه به عظمت تپه ای که برآن قرار گرفته بی شک ساختمان اصلی قلعه بوده است 0 افلاطون به ما گفت که این یک دیوار قدیمی است از روی پشته خاکی که بقایای دیوار را پوشانده معلوم بود که دیوار تا ورای تپه ادامه داشته و شبه جزیره را دور می زده است 0 در داخل این محوطه جا ، جا تلهایی از خاک وجود داشته که ثابت می کرد قلعه در حقیقت شهری بوده با برج و با روی مستحکم 0 اگر اشتباه نکنیم این شهر در قلب جنگل و بدور از راهها و اجتماعات شهری پناهگاه یک یاغی و یا جایگاه امن امیری مخلوع بوده که در انتظار فرصت مناسب به سر می برده است 0 برج که احتمالاً مدفن این یاغی یا امیر است عمارتی است مدوّر که از داخل سقفی گنبدی و از خارج بامی بشکل مخروط دارد ،  یعنی بگونۀ معمـاری بسیار رایج که در صفحات شمالی ایران مدتهای مدید معمول بوده است .

برج با آجرهای تراشیده ساخته شده 0 محیط آن در پایۀ 80/26 متر و قطر شبستان داخلی 47/5 متر است . از دری به پهنای 12/1 متر که در سمت شرق قرار گرفته می توان داخل بنا شد 0 قسمت فوقانی بنا با صفی از طاقکهای کوچک بشکل کنگره آذین شده است ، در زیر این طاقکها دو کتیبه ای که اشاره شد قرار گرفته اند 0 کتیبه ها با آجر تراشیده و برنگ قرمز بر زمینۀ گچ سفید خود نمایی می کنند0 مفاد کتیبه ای که بخط پهلوی نوشته شده هنوز کشف نشده است 0 کتیبۀ کوفی که بجز قسمت غربی آن ـ که سایش درختان مجاوربه بخشی از آن صدمه زده ـ بقیّه کاملاً سالم مانده و بخوبی می توان خواند ، نام و القاب کسی را که مقبره برای او ساخته شده در اختیار ما می گذارد